Wat is korrel, en wat beïnvloedt het?

Eén van de meest herkenbare eigenschappen van analoge fotografie is korrel. Sommige fotografen vinden het sfeervol en karaktervol, anderen proberen het juist te minimaliseren. Wat het ook voor jou betekent, het is goed om te begrijpen wat korrel precies is, hoe het ontstaat, en hoe je er invloed op kunt uitoefenen. Want korrel is geen fout — het is een wezenlijk onderdeel van het medium film.

Wat is korrel?

Korrel is het zichtbare patroon dat ontstaat door de structuur van het lichtgevoelige materiaal op een filmrol. Waar een digitale sensor bestaat uit pixels, werkt film met een chemische emulsie: een laag met minuscule zilverhalide-kristallen (bij zwart-witfilm) of meerdere kleurgevoelige lagen (bij kleurenfilm). Deze kristallen reageren op licht, en vormen na ontwikkeling het beeld.

Wanneer die kristallen groter zijn, ontstaat er meer zichtbare textuur — dat noemen we korrel. Het is dus geen ruis of storing, zoals bij digitale fotografie, maar een fysiek onderdeel van het beeld. Je zou kunnen zeggen dat korrel bij film hetzelfde is als de zichtbaarheid van penseelstreken in een schilderij: het maakt het werk tastbaar en uniek.

Wat beïnvloedt de hoeveelheid korrel?

Er zijn meerdere factoren die bepalen hoe grof of fijn de korrel in je foto is:

1. De ISO-waarde van de film

De grootste invloed komt van de gevoeligheid van de film. Hoe hoger de ISO, hoe groter de zilverkristallen — en dus hoe zichtbaarder de korrel.

    • ISO 100: zeer fijne korrel (bijv. Kodak Ektar, Ilford Delta 100)

    • ISO 400: gemiddeld, zichtbaar maar vaak prettig

    • ISO 800 en hoger: duidelijk aanwezig, vooral in donkere delen

2. Het type film

Niet alle films met dezelfde ISO zien er hetzelfde uit. Bijvoorbeeld: Kodak Portra 400 heeft een veel fijnere korrel dan Fomapan 400, dankzij modernere technologie en fijnere emulsie. Zwart-witfilms hebben over het algemeen meer zichtbare korrel dan kleurenfilms.

3. De belichting

Onderbelichte film laat vaak méér korrel zien, vooral in de schaduwpartijen. Een goed belichte foto heeft minder harde overgangen en subtielere textuur. Bij kleurenfilm is het vaak beter om licht te overbelichten (bijv. een ISO 400 film instellen op 200) voor zachtere beelden met minder zichtbare korrel.

4. Het ontwikkelproces

Bij zwart-witfilm heb je met de keuze van ontwikkelaar en ontwikkeltijd veel invloed op korrel. Sommige ontwikkelaars (zoals Rodinal) versterken scherpte én korrel, terwijl anderen (zoals D-76 in verdunde vorm) de korrel juist verzachten. Ook temperatuur en agitatie spelen een rol.

5. Scantechniek

Bij het digitaliseren van negatieven kan korrel meer of minder zichtbaar worden, afhankelijk van het soort scanner en de instellingen. Scans met veel scherpte en hoge resolutie laten korrel duidelijker zien. Labs met professionele scanners (zoals de Fuji Frontier SP3000) kunnen korrel op een natuurlijke manier weergeven, zonder dat het storend wordt.

Is korrel goed of slecht?

Dat is een smaakkwestie. Korrel kan bijdragen aan de sfeer en textuur van een foto. In straatfotografie, portretten of zwart-wit werk kan het beeld een rauw, tastbaar karakter geven. In andere gevallen, zoals productfotografie of zeer gedetailleerd werk, wil je korrel liever minimaliseren.

Het belangrijkste is dat je leert herkennen wanneer het een toevoeging is, en wanneer het afleidt. Juist in die keuzes onderscheid je je als fotograaf.

Kun je korrel vermijden?

Je kunt korrel niet volledig vermijden, maar wel beperken:

    • Gebruik lage ISO-films (ISO 100 of 200)

    • Belicht zorgvuldig, of liever iets over

    • Laat je film ontwikkelen door een betrouwbaar lab

    • Kies films die bekendstaan om fijne korrel (Portra, Ektar, Delta)

    • Vermijd agressieve ontwikkelmethodes bij zwart-wit

En als je toch korrel krijgt? Laat het een onderdeel zijn van het karakter van je beeld. Juist de imperfectie maakt filmfotografie interessant.

Samenvattend:

    • Korrel ontstaat door de chemische structuur van film, vooral bij hogere ISO’s

    • Het wordt beïnvloed door filmtype, belichting, ontwikkeling en scanning

    • Het is geen fout, maar een kenmerk — en soms een creatieve keuze

    • Met de juiste aanpak kun je korrel sturen in jouw richting

Tip:

Wil je korrel écht goed leren begrijpen? Fotografeer hetzelfde onderwerp met ISO 100, 400 en 800, en laat ze onder gelijke omstandigheden ontwikkelen en scannen. Je zult precies zien hoe sterk het effect is — en welke stijl bij jou past.