4. Wat betekent ISO bij film, en waarom is het belangrijk?

Als je met analoge fotografie begint, zie je op elk filmrolletje een getal staan: 100, 200, 400, soms zelfs 800 of 3200. Dit getal is de ISO-waarde van de film, en het zegt iets over hoe lichtgevoelig het materiaal is. In tegenstelling tot digitale fotografie — waar je ISO per opname kunt aanpassen — ligt bij analoge fotografie de ISO vast op het moment dat je de film inlaadt. Daarom is het belangrijk om vooraf goed na te denken over welk type film je gebruikt en in welke omstandigheden je gaat fotograferen.

Wat is ISO?

ISO (voorheen ASA genoemd) is een maat voor de lichtgevoeligheid van film. Hoe lager het getal, hoe minder gevoelig de film is voor licht. Een ISO 100-film heeft dus veel meer licht nodig dan een ISO 800-film om tot een correcte belichting te komen.

ISO in het kort:

    • Lage ISO (100–200): minder gevoelig → geschikt voor zonnige of goed verlichte omstandigheden.

    • Middelhoge ISO (400): veelzijdig → werkt in daglicht én bij bewolkt weer.

    • Hoge ISO (800+): zeer gevoelig → geschikt voor weinig licht, binnen of ’s avonds.

Een ISO-waarde bepaalt hoe je je instellingen kiest (sluitertijd en diafragma) en beïnvloedt ook het uiterlijk van je foto’s. Hoe hoger de ISO, hoe meer korrel je zult zien op de uiteindelijke opname.

Hoe kies je de juiste ISO?

Omdat je bij film vooraf kiest welk ISO je gebruikt (door simpelweg een rolletje met die waarde in je camera te stoppen), moet je inschatten wat voor licht je verwacht. Een paar voorbeelden:

    • Buiten in de volle zon: ISO 100 of 200 is ideaal. Denk aan Kodak Gold of Fujicolor C200.

    • Buiten bij bewolkt weer of in de schaduw: ISO 400 is een veilige keuze. Bijvoorbeeld Ilford HP5 of Kodak Ultramax.

    • Binnen of bij weinig licht: ISO 800 of hoger, zoals Cinestill 800T of Ilford Delta 3200.

Als je niet zeker weet wat je tegenkomt, is ISO 400 een goede allround keuze — zeker voor beginners. Het is vergevingsgezind, en je kunt er in veel situaties mee uit de voeten.

Belichtingsdriehoek: ISO, diafragma en sluitertijd

ISO is één van de drie pijlers in de zogeheten belichtingsdriehoek, samen met het diafragma (f-getal) en de sluitertijd. Samen bepalen ze hoeveel licht er op je film terechtkomt. Bij een lagere ISO moet je dus óf langer belichten (langzamere sluitertijd), óf je diafragma verder openen (lager f-getal). Bij een hoge ISO heb je meer speelruimte in donkere omstandigheden, maar moet je rekening houden met meer korrel.

Bij film kun je deze drie instellingen niet op dezelfde manier aanpassen als digitaal — je ISO ligt namelijk al vast. Dat betekent dat je extra bewust bezig bent met het inschatten van licht en het maken van keuzes tijdens het fotograferen. En dat is precies wat film zo leerzaam en uitdagend maakt.

Overbelichten of onderbelichten: mag dat?

Een interessant aspect van film is dat veel emulsies vergevingsgezind zijn voor overbelichting, zeker kleurenfilm zoals Kodak Portra of Fuji Pro 400H. Een veelgebruikte techniek onder filmfotografen is het bewust overbelichten van een filmrolletje met één stop. Bijvoorbeeld: je laadt een ISO 400-film, maar stelt je camera in op ISO 200. Hierdoor komt er meer licht op de film, wat kan zorgen voor zachtere contrasten en vollere kleuren — vooral bij portretten.

Onderbelichten daarentegen geeft sneller problemen: details in schaduwen kunnen verloren gaan en kleuren worden vaal of flets. Vooral kleurenfilm reageert hier minder goed op. Bij zwart-witfilm kun je iets meer risico nemen, maar het is geen wondermiddel.

Let op: als je bewust over- of onderbelicht, moet je dit soms ook communiceren met het lab bij het ontwikkelen (“push” of “pull processing”), zeker bij zwart-witfilm.

Samenvattend:

    • ISO bepaalt hoe gevoelig je film is voor licht.

    • Je kiest de ISO vóór je begint met fotograferen, op basis van de lichtomstandigheden.

    • ISO beïnvloedt ook de look van je foto’s: hogere ISO = meer korrel.

    • ISO 100–200 = zonlicht, ISO 400 = allround, ISO 800+ = weinig licht.

    • Overbelichten kan nuttig zijn bij bepaalde films, maar wees voorzichtig met onderbelichten.

Tip: Weet je niet zeker welke ISO je moet kiezen? Kom langs in de winkel of stuur een berichtje met wat je wilt gaan fotograferen — dan help ik je kiezen welke film daar het beste bij past.